Το 1907 η πρωτεύουσα της Αργεντινής έγινε μάρτυρας μιας τεράστιας απεργίας ενοικίου στο Μπουένος Άιρες, η οποία αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες μορφές συλλογικής αντεπίθεσης της εργατικής τάξης των αρχών του 20ού αιώνα στην Αργεντινή.
Αυξήσεις των ενοικίων και στεγαστική εξαθλίωση
Οι συνθήκες στις φτωχές περιοχές της πόλης ήταν ήδη άθλιες. Το προηγούμενο έτος, η Ομοσπονδία των Περιφερειακών Εργατών της Αργεντινής (FORA) είχε κάνει καμπάνια για τη μείωση των ενοικίων μιας και η δυσαρέσκεια των ενοικιαστών είχε συσσωρευτεί για χρόνια. Η ραγδαία αστικοποίηση του Μπουένος Άιρες, που τροφοδοτήθηκε από τη μετανάστευση και την εκβιομηχάνιση της πόλης, είχε οδηγήσει σε υπερπληθυσμό, εξαθλίωση και εκτόξευση των ενοικίων. Οι ιδιοκτήτες, προσπαθώντας να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους, χρέωναν υψηλές τιμές για μικρά και κακοσυντηρημένα δωμάτια στις συνοικιακές πολυκατοικίες (conventillos), όπου ολόκληρες οικογένειες ζούσαν σε έναν μόνο δωμάτιο. Πολλοί ενοικιαστές ξόδευαν μέχρι και το 40% των μισθών τους στο ενοίκιο, αφήνοντας ελάχιστα χρήματα για τις βασικές ανάγκες.
Επιτροπές, εργατικά συνδικάτα και αλληλεγγύη
Στις 13 Σεπτεμβρίου, οι γυναίκες σε 137 διαμερίσματα ενός τέτοιου οικοδομικού τετραγώνου ξεκίνησαν απεργία ενοικίου, διαμαρτυρόμενες για την αύξηση κατά 47%. Η απεργία εξαπλώθηκε γρήγορα, χάρη στα ισχυρά δίκτυα που υπήρχαν ήδη στις εργατικές συνοικίες. Η αρχική επιτροπή του Ituzaingó 279 μετατράπηκε σε Κεντρική Επιτροπή Απεργίας, με επικεφαλής τον Αντόνιο Ρινάλντι και τη σύζυγό του, Χοσεφίνα Ρινάλντι, οι οποίοι κάλεσαν συνελεύσεις και κινητοποίησαν υποστήριξη σε διάφορες γειτονιές.
Τοπικές επιτροπές σχηματίστηκαν στις εργατικές γειτονιές του Σαν Τέλμο, Μπαλβανέρα, Λα Μπόκα. Πολλές από αυτές πραγματοποιούσαν καθημερινές συνελεύσεις, όπου οι συμμετέχοντες αποφάσιζαν τις δράσεις και συντόνιζαν τις ενέργειές τους. Τα εργατικά συνδικάτα και τα σοσιαλιστικά κέντρα πρόσφεραν χώρους συνελεύσεων, ενώ οργανώσεις όπως η αναρχική Federación Obrera Regional Argentina (FORA) και η σοσιαλιστική Union General de Trabajadores (UGT) παρείχαν υποστήριξη.
Ιδιαίτερα σημαντικός ήταν ο ρόλος των γυναικών στην απεργία. Πολλές εργαζόμενες ενοικιάστριες, όπως πλύντριες και μοδίστρες, εργάζονταν από το σπίτι, γεγονός που τις έκανε ακόμα πιο ευάλωτες στις αυξήσεις των ενοικίων. Οι γυναίκες όχι μόνο αρνήθηκαν να πληρώσουν, αλλά μπήκαν μπροστά στον αγώνα οργανώνοντας τις διάσημες «παρελάσεις με σκούπες» (“marcha de las escobas”), πορείες όπου συμβολικά σκούπιζαν τους ιδιοκτήτες και τα υψηλά ενοίκια. Η Χοσεφίνα Ρινάλντι και η Ομπντούλια Αμάμπλε μπήκαν μπροστά στην οργάνωση του αγώνα, αμφισβητώντας διαχρονικά στερεότυπα για το ρόλο των γυναικών στους μαχητικούς ταξικούς αγώνες—προκαταλήψεις που φτάνουν μέχρι τις μέρες μας.
Μέχρι το τέλος του 1907 περίπου 2.000 κτίρια στο Μπουένος Άιρες, δηλαδή περισσότεροι από 120.000 απεργοί συμμετείχαν στον αγώνα ζητώντας μείωση κατά 30%. Όταν ο ιδιοκτήτης απέρριψε το αίτημά τους, οι ενοικιάστριες παρέμειναν ανυποχώρητες, προκαλώντας ένα κύμα αντίστασης σε όλη την πόλη. Η απεργία επεκτάθηκε και σε άλλες πόλεις, όπως η Ροζάριο και η Μπαΐα Μπλάνκα.
Εξώσεις, βία και αστυνομική καταστολή
Καθώς η απεργία εξαπλωνόταν, οι ιδιοκτήτες και η κυβέρνηση απάντησαν με σκληρά μέτρα. Από την πλευρά των ιδιοκτητών, η απάντηση τους ήταν σφοδρή, πυροδοτώντας ένα μαζικό κύμα εξώσεων και βάζοντας σε «μαύρη» λίστα τις ενοικιάστριες και τους ενοικιαστές που συμμετείχαν ή υποστήριζαν την απεργία για τα ενοίκια.
Ακόμα πιο σφοδρή ήταν η απάντηση της κυβέρνησης, η οποία φοβούμενη ότι η απεργία θα μετατρεπόταν σε γενικό εργατικό ξεσηκωμό, εξαπέλυσε άγρια καταστολή. Οι εξώσεις έγιναν καθημερινό φαινόμενο με την αστυνομία να εισβάλλει στα conventillos και να πετάει ολόκληρες οικογένειες στον δρόμο.
Οι απεργοί αντεπιτέθηκαν με σφοδρές οδομαχίες στήνοντας οδοφράγματα και σε κάποιες περιπτώσεις πετώντας πέτρες και καυτό νερό! Συνελήφθησαν δεκάδες απεργοί, ενώ πολλές μετανάστριες αγωνίστριες απελάθηκαν βάσει του Νόμου περί Παραμονής, που επέτρεπε την απέλαση ακτιβιστών (όπως η Βιρτζίνια Μπόλτεν).
Η πιο βίαιη σύγκρουση σημειώθηκε στις 23 Οκτωβρίου στο Σαν Τέλμο, όταν η αστυνομία άνοιξε πυρ εναντίον διαδηλωτών, σκοτώνοντας ένα νεαρό αναρχικό και τραυματίζοντας αρκετούς. Τέσσερις γυναίκες συνελήφθησαν. Παρά την καταστολή, χιλιάδες συνέχισαν να αντιστέκονται στις εξώσεις, ενώ ορισμένοι μετακόμισαν σε σπίτια φίλων ή έστησαν πρόχειρα καταλύματα σε δημόσιους χώρους.
Το τέλος της απεργίας και η κληρονομιά της
Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1907, οι εξώσεις, οι συλλήψεις και η αστυνομική βία είχαν αποδυναμώσει την απεργία. Πολλοί απεργοί μη μπορώντας να αντέξουν άλλο την πίεση διαπραγματεύτηκαν ατομικές συμφωνίες με τους ιδιοκτήτες ή πλήρωσαν τα ενοίκια που χρωστούσαν. Η Κεντρική Επιτροπή της Απεργίας διαλύθηκε και το κίνημα τερματίστηκε στις αρχές του 1908.
Επιφανειακά, η απεργία φαινόταν να έχει αποτύχει—τα ενοίκια δεν μειώθηκαν και δεν υπήρξαν άμεσες μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, η επιρροή της ήταν μακρά. Η απεργία απέδειξε τη δύναμη των τοπικών επιτροπών και της οργάνωσης στη βάση, και έθεσε το ζήτημα της στέγασης στο πολιτικό προσκήνιο. Τα επόμενα χρόνια, η κυβέρνηση άρχισε να συζητά νομοθετικές αλλαγές για τη στέγαση, ενώ μελλοντικοί αγώνες σε άλλες χώρες όπως στην Ιταλία του ’70 εμπνεύστηκαν από το παράδειγμα και τους τρόπους οργάνωσης των ενοικιαστών του 1907.
Ένα μήνυμα για το σήμερα
Η απεργία του 1907 αποτελεί φάρος αντίστασης, υπενθυμίζοντας ότι όταν οι αγώνες μας είναι ΜΑΖΙΚΟΙ, ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΙ και ΜΑΧΗΤΙΚΟΙ, μπορούν να αφήσουν ανεξίτηλο στίγμα στην ιστορία των ταξικών αγώνων και μια παρακαταθήκη που να ξεπερνά τα επίδικα της ίδιας της εποχής τους.
Όπως και τότε, έτσι και σήμερα, ο αγώνας για αξιοπρεπή στέγαση παραμένει επίκαιρος και αναγκαίος.
Πηγή: Baer, J. ‘Tenant Mobilization and the 1907 Rent Strike in Buenos Aires’, The Americas 49, τχ. 3, (Ιαν. 1993): 343–68.